TRANH SƠN MÀI LÀ GÌ? TINH HOA VĂN HÓA VIỆT

TRANH SƠN MÀI LÀ GÌ? TINH HOA BẢN SẮC VĂN HÓA VIỆT

Sơn mài đã có mặt trên thế giới cách đây hơn 4000 năm, các nhà khảo cổ học cho đến hiện tại vẫn tranh cãi về nguồn gốc xuất xứ của dòng nghệ thuật cổ truyền này. Tại Việt Nam hiện nay vẫn còn một số cổ vật được lưu giữ như những di sản văn hóa, vậy hãy cùng Lady Maja tìm hiểu tranh sơn mài là gì?

Tranh sơn mài trong Bộ sưu tập của Cựu Hoàng Bảo Đại - Hình ảnh: sưu tầm

Tranh sơn mài là gì?

Trước Công Nguyên, từ những năm 1650 - 1045, các tác phẩm bức tranh sơn mài được những người thợ thủ công Trung Quốc tạo nên, trong từng bức họa đều có tính mỹ thuật cao, kỹ thuật mài và chất liệu hoàn toàn khác biệt. Ở Việt Nam, từ thời nhà Đinh, dân ta đã biết sử dụng mủ cây sơn làm chất liệu. Cho đến thời nhà Lê, tranh sơn mài xuất hiện rộng rãi trong các cung điện, nhà chùa,.. hiện nay, một số các cổ vật vẫn được lưu giữ như những di sản văn hóa. 

Sơn mài là một nét hội họa đặc sắc ở nước ta, được vẽ từ các chất liệu truyền thống trên nền vóc đen. Chính sự tìm tòi chất liệu sơn mài là gì và phát triển kỹ thuật của nghề sơn ta truyền thống của Việt Nam đã tạo thành kỹ thuật sơn mài. Kỹ thuật mài là thành tích của các tay nghề làm tranh thủ công Việt Nam đầu tiên học tại trường Mỹ thuật Đông Dương vào những năm 1930. Cách làm tranh sơn mài là điểm khác biệt lớn giữa tranh thủ công sơn mỹ nghệ và tranh sơn mài. Thuật ngữ “sơn mài” và tranh sơn mài cũng xuất phát từ đó. Tranh sau khi vẽ được tác giả đánh bóng tranh, mài mòn đi lớp ngoài cùng để hoàn thành tác phẩm.

Tranh sơn mài trên nền gỗ vóc đen - Hình ảnh: Sưu tầm

Lịch sử hội họa tranh sơn mài Việt Nam 

Một giảng viên tại trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương đã đưa nghệ thuật sơn mài vào chương trình dạy năm 1937. Từ đó, câu chuyện phát triển không ngừng dòng tranh sơn mài được mở rộng hơn tại Việt Nam. Những tác phẩm tranh sơn mài nổi tiếng mang hơi thở hào hùng dân tộc Việt Nam như Bình phong của Nguyễn Gia Trí, Kết nạp Đảng ở Điện Biên Phủ của Nguyễn Sáng, và rất nhiều kiệt tác khác đã kết thành hình thái tranh sơn mài Việt Nam trong bối cảnh nghệ thuật đương đại thế giới thế kỷ XX.

Dù những tìm tòi sáng tạo của các họa sĩ có phong phú đa dạng đến thế nào thì tranh sơn mài hiện đại của Việt Nam chỉ thực sự có giá trị độc đáo khi giữ được chất liệu truyền thống và quy trình sáng tác hoàn toàn thủ công.

Đặc điểm của tranh nghệ thuật sơn mài

Quay về thời nguyên thủy, các họa sĩ thời xưa nghiên cứu sử dụng các vỏ trứng, vỏ cua ốc hay các chất khoáng vô cơ để hạn chế sự ăn mòn để làm màu vẽ. Qua dòng chảy thời gian, bây giờ chúng ta có thể dễ dàng tìm kiếm các loại màu vẽ chuyên dụng cho tranh sơn mài. Bởi chất riêng của tranh sơn mài, tranh yêu cầu độ tỉ mỉ cao, không chỉ trong khâu vẽ mà còn trong lúc bảo quản. 

Sơn mài là chất liệu gì mà khâu bảo quản là điều rất quan trọng? Có những đặc điểm khác lạ, tranh sau khi vừa vẽ xong phải bảo quản nơi kín gió. Màu sắc chủ đạo trong tranh sơn mài truyền thống là các màu tối như đỏ nâu, màu cánh gián, xanh thẫm,... 

Nguyên liệu làm tranh sơn mài

Tranh sơn mài hiện đại cần có những nguyên liệu chính gồm sơn tạo từ cây sơn, dầu trẩu, nhựa thông và nhựa dó. Kế tiếp là màu cánh gián đen và đỏ then, các màu vàng thếp, bạc thếp, bạc dầm. Không thể thiếu các chất liệu vô cơ như bột điệp, trai dành cho tác phẩm điển hình là tranh sơn mài khảm trai. 

Tranh sơn mài khảm trai - Hình ảnh: sưu tầm

Các màu vô cơ sẽ có công dụng giảm thiểu ảnh hưởng sự ăn mòn bởi không khí, ánh sáng và thời gian. Sự sắc sảo của chất liệu độc đáo, vừa bền vừa sang trọng. Nét riêng nghệ thuật đã thu hút các họa sĩ say mê cống hiến làm nền tảng cho nguồn gốc tranh sơn mài của nước ta.

Dụng cụ làm tranh sơn mài

Các họa sĩ sẽ dùng bảng nền làm bề mặt vẽ, thường được làm từ tấm gỗ tự nhiên hoặc đã qua xử lý. Dùng bút chì để vẽ bản mẫu hoặc phác thảo sơ lược các nét chính. 

Về sơn mài là gì? Đó là nguyên liệu có nhiều màu sắc khác nhau, thông thường các nghệ nhân sẽ dùng các màu có độ bão hòa cao và sắc tối nhiều. Cọ vẽ chuyên dụng nhiều kích thước dùng để thoa sơn mài và tạo các chi tiết trên tranh và các vật liệu trang trí như vàng thếp, bạc, hoa khô, giấy bóng,...

Quy trình mài và đánh bóng tranh sơn mài

Dầu bóng pha màu là nguyên liệu vẽ nên độ bóng chìm trong cốt màu tạo thành độ sâu cho bức tranh sơn mài. Các nguyên tắc đánh bóng được làm theo cách thủ công để độ phẳng bề mặt trở nên hoàn hảo và bảo quản bức tranh tốt. Kĩ thuật này còn giúp bức tranh nổi bật lên sư tinh tế và tinh xảo của các họa tiết. Điều đó cũng chính là đặc điểm mang đậm nét độc đáo của các họa sĩ làng tranh sơn mài.

Đánh bóng tranh sơn mài - Hình ảnh: sưu tầm

Tác phẩm tranh nghệ thuật sơn mài

Các tác phẩm tranh sơn mài Việt Nam chứa đựng sự giao hòa giữa những yếu tố văn hóa với không gian đương đại và mới mẻ. Từ sự kết hợp mới lạ đó, giúp gợi nơi người thường thức một tâm thế trân quý hơn mỹ thuật Việt Nam bằng tư duy, cách nghĩ và sự sáng tạo đầy khác biệt của họa sĩ. Đặc biệt, tranh sơn mài hiện nay không chỉ là sản phẩm nghệ thuật mà còn là một phần không thể thiếu khi ứng dụng trong thiết kế nội thất nhà ở và văn phòng.

Lady Maja mong rằng những thông tin trên sẽ giúp ích cho bạn trong việc tìm hiểu về tranh sơn mài là gì. Để tham khảo và sở hữu những tác phẩm nghệ thuật, hãy truy cập và liên hệ đến chúng tôi để nhận được ưu đãi và các sản phẩm mới nhất.